Ποια τα λάθη στη Βιολογία στις Πανελλήνιες 2015;
Διαβάστε το άρθρο του Μοριακού Βιολόγου, Κωνσταντίνου Βενέτη για τα θέματα της Βιολογίας στις Πανελλήνιες 2015.
Είναι συχνό το φαινόμενο στις σε ό,τι αφορά τη Βιολογία, να υπάρχουν σχόλια, ενστάσεις και διαμαρτυρίες πολλών καθηγητών για τα θέματα στη Βιολογία, συνήθως στο διαδίκτυο, κάτι που βλέπω να συμβαίνει και φέτος.
Νομίζω ότι το πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι η Βιολογία έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν π.χ. από τα Μαθηματικά. Στα Μαθηματικά, μπορείς να ρωτήσεις από το πόσο κάνει δύο και ένα, μέχρι να ασχοληθείς με μορφοκλασματικά σύνολα. Έτσι, μπορείς να διαμορφώσεις τη δυσκολία των ερωτήσεων με βάση το γνωστικό υπόβαθρο των παιδιών και να συγκροτήσεις ένα ισορροπημένο διαγώνισμα επιπέδου Πανελληνίων.
Στη Βιολογία μελετούμε τις ιδιότητες των ζωντανών οργανισμών, συστήματα εξ ορισμού πολύπλοκα. Δεν υπάρχει η δυνατότητα διάκρισης απλών και πολύπλοκων φαινομένων, ούτε μπορούμε να δημιουργήσουμε μία πρότυπη-απλουστευμένη εικόνα, ένα “ιδανικό κύτταρο” (κατά το ιδανικό αέριο) και να το μελετήσουμε. Αυτό που κάνουμε, είναι να απλουστεύουμε το ίδιο το φαινόμενο, με το να παρουσιάζουμε ορισμένες μόνο από τις πτυχές του. Η απλουστευμένη εικόνα που αποκτούν έτσι οι μαθητές για διάφορα ζητήματα (π.χ. για τη διαδικασία της αντιγραφής του DNA, ή της μείωσης) διαφέρει από την εικόνα που έχει ένας Βιολόγος, που έχει μελετήσει τα ίδια ζητήματα σε βάθος και με βάση τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Αυτό βέβαια, μπορεί να οδηγήσει σε διάφορα ευτράπελα, σαν αυτά που συναντάμε συχνά στις Πανελλήνιες.
Η κατάσταση αυτή μου φέρνει στο μυαλό μία παλιά ιστορία με κάποιες ασκήσεις Γεωμετρίας που έλυνε η ανιψιά μου στο Δημοτικό. Κάποια μέρα έπεσε στην αντίληψή μου μία άσκηση, στην οποία, ο δάσκαλος έδινε σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο τις δύο πλευρές και ζητούσε την τρίτη. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση, καθώς το πιτσιρίκι δε γνώριζε το Πυθαγόριο Θεώρημα, δεν ήξερε τις δυνάμεις, ούτε την τετραγωνική ρίζα! Πώς το έλυνε;
Έστυβα το κεφάλι μου να θυμηθώ αν υπήρχε κάποιος άλλος τρόπος. Έχοντας φτάσει σε αδιέξοδο, ρώτησα δειλά-δειλά:
“Και κάνετε τέτοιες ασκήσεις στο σχολείο;”
“Βεβαίως, συνέχεια!” μου απάντησε η μικρή, “εύκολες είναι”!!!
“Και πώς τις λύνετε;” ρώτησα.
“Μετράμε τις πλευρές με το χαρακάκι”!!!
Το αντικείμενο της διδασκαλίας ήταν να μάθουν να χρησιμοποιούν τα χαρακάκια τους, να φτιάχνουν τρίγωνα με αυτά και να μετράνε, όχι να υπολογίζουν με αυστηρό επιστημονικό τρόπο τις πλευρές ενός τριγώνου.
Κάτι αντίστοιχο, μου φαίνεται συμβαίνει και στις Πανελλήνιες. Ρωτάς ένα φαινόμενο τους μαθητές και σου απαντάνε “εύκολο είναι, δύο πραγματάκια πρέπει να γράψεις”.
Ρωτάς το ίδιο πράγμα ένα Βιολόγο και αμέσως συνοφρυώνεται, αρχίζει να παραμιλάει, δεν του φτάνουν τα δεδομένα, δεν έχουν οριστεί όλες οι παράμετροι, πρέπει να διακρίνουμε περιπτώσεις. Είναι η αστεία κατάσταση, που την άσκηση ξέρει να τη λύσει ο υποψήφιος, ο οποίος έχει ένα σαφές πλαίσιο γνώσεων (ό,τι λέει το σχολικό βιβλίο, ή αλλιώς το ευαγγέλιο, όπως συχνά το χαρακτηρίζω) και να μην μπορεί να τη λύσει ο ειδικός, ο οποίος σκέφτεται σε τελείως διαφορετικό πλαίσιο! Ένας Μοριακός Βιολόγος, για παράδειγμα, που δε σχετίζεται με τις Πανελλαδικές, θα βάλει τα γέλια, αν του δώσεις ένα θέμα σαν το Δ της προηγούμενης χρονιάς.
Σύμφωνα με αυτό, αρκεί ένα τετρανουκλεοτίδιο, ακριβώς πριν το AUG, για να συνδεθεί το mRNA στο ριβόσωμα. Ούτε Shine-Dalgarno, ούτε τίποτα. Βέβαια, ο μαθητής, ο οποίος αγνοεί τις σχετικές γνώσεις, δεν έχει πρόβλημα να απαντήσει το συγκεκριμένο θέμα, να πάρει 20 και να ισχυριστεί άριστη γνώση στον συγκεκριμένο τομέα της Βιολογίας! Δε νομίζω ότι ένας Μαθηματικός δε θα μπορεί να λύσει τα θέματα των Πανελληνίων, αν δεν έχει διαβάσει το σχολικό βιβλίο, ώστε να γνωρίζει το γνωστικό υπόβαθρο του μαθητή.
Επειδή όμως τέτοιες καταστάσεις είναι άβολες, έχω την άποψη ότι θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια από την επιτροπή των εξετάσεων να περιοριστεί το πρόβλημα. Στο φετινό θέμα Δ, οι μαθητές καλούνται να μελετήσουν μία δομική χρωμοσωμική ανωμαλία, μεγέθους τριών (3) νουκλεοτιδίων!!! (τόση είναι η διαφορά στο μέγεθος των χρωμοσωμάτων μετά τη μετατόπιση). Εύλογα άκουσα διαμαρτυρίες από κάποιο συνάδελφο ότι μία τέτοια ανωμαλία (η οποία θα πρέπει, με βάση ακόμα και τους ορισμούς του ευαγγελίου Βιολογίας Κατεύθυνσης, να ενταχθεί στις γονιδιακές μεταλλαγές) δε μπορεί να ανιχνευθεί σε καρυότυπο, οπότε το όλο θέμα δεν έχει νόημα!
Κατά την άποψή μου, θα μπορούσε να λυθεί το πρόβλημα πολύ εύκολα, αν η αλληλουχία δίνονταν π.χ. ως εξής:
……….ACGGATTC..AC
……….TGCCTAAG..TG-3′
Δηλαδή, αν με τις τελείες έδειχναν ότι το τμήμα που θα μετατοπιστεί είναι μεγαλύτερο από 4 νουκλεοτίδια. Με τον τρόπο αυτό αίρονται οι πιο πάνω ενστάσεις, καθώς φαίνεται ότι το υπό μετατόπιση τμήμα είναι αρκετά μεγάλο και ταυτόχρονα, εξακολουθεί να λειτουργεί το τέχνασμα, πάνω στο οποίο στήθηκε το θέμα (να σκεφτεί ο μαθητής περισσότερες περιπτώσεις, λόγω της πιθανής αναστροφής των τμημάτων που μετατοπίζονται).
Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα ερωτήματα του θέματος Δ, οι ενστάσεις ότι για να απαντήσει κανείς σωστά θα πρέπει να έχει επιπλέον γνώσεις, είναι επίσης σωστές και εύλογες. Σε περιπτώσεις αμοιβαίας μετατόπισης συμβαίνουν πολύπλοκα φαινόμενα κατά τη μείωση, τα οποία όμως (προσοχή!) δεν περιγράφονται στο ευαγγέλιο, δεν τα γνωρίζουν οι μαθητές και τελικά, δεν τους αφορούν. Νομίζω ότι είναι υπερβολική η άποψη ότι εξαιτίας αυτού του γεγονότος, το θέμα Δ ήταν εκτός ύλης, όπως γράφτηκε εδώ. Με το σκεπτικό αυτό, ίσως όλα τα θέματα ήταν εκτός ύλης. Όταν, για παράδειγμα, στο θέμα Γ2 ζητείται να γραφούν τα ένζυμα που συμμετέχουν στην αντιγραφή, με το πιο πάνω σκεπτικό θα πρέπει να διακρίνουμε περιπτώσεις προκαρυωτικού-ευκαρυωτικού οργανισμού, να αναφερθεί η DNApol IΙΙ στη μία περίπτωση, α, δ, ε στη δεύτερη, με ειδική μνεία στην υποπερίπτωση της πολυμεράσης γ, αν είναι μιτοχόνδριο. Και μια και γίνεται επιδιόρθωση, υπάρχουν και αρκετές ακόμα DNA πολυμεράσες που μπορεί να εμπλακούν. Ή μήπως έτσι η προσέγγιση του θέματος αρχίζει να γίνεται υπερβολική;
Έχω την άποψη ότι επειδή οι Πανελλαδικές είναι μία δύσκολη περίοδος για τα παιδιά (την έχουμε ζήσει όλοι και μας έχει σημαδέψει), θα πρέπει να είμαστε όλοι ψύχραιμοι. Πρώτα απ’ όλα, η επιτροπή των εξετάσεων θα πρέπει να ζυγίζει καλύτερα τα θέματα, ώστε να μην υπάρχουν τέτοια φαινόμενα. Ταυτόχρονα, το ίδιο ψύχραιμοι θα πρέπει να είμαστε όλοι όσοι σχολιάζουμε τα θέματα και μπορεί να δημιουργούμε πρόσθετη σύγχυση και ανασφάλεια στα ήδη αγχωμένα παιδιά, γιατί μπορεί να σε τσακίσει η ιδέα ότι κόπιαζες και ξενυχτούσες όλο το χρόνο, για να εξεταστείς σε θέμα εκτός ύλης.
Κωνσταντίνος Βενέτης, PhD
Μοριακός Βιολόγος
Διαβάστε τα sos για τα Αρχαία Κατεύθυνσης στις Πανελλήνιες 2015 και τα sos για τα Μαθηματικά Κατεύθυνσης στις πανελλήνιες 2015.
