Ποιο θα είναι το «νέο» νόμισμα στην εποχή μετά τον Covid-19;
Μετά το τέλος των γραφείων στην μετά-covid-19 εποχή, φαίνεται οτι έρχεται και το τέλος των «παλαιών» νομισμάτων, τουλάχιστον όπως τα γνωρίζαμε σήμερα.
Οι οικονομικές επιπτώσεις του COVID-19, σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις, θα είναι μεγάλες και με διάρκεια.
Το επίκεντρο αυτών των αλλαγών θα είναι στον πολίτη και με την ιδιότητά του ως καταναλωτής. Ο καταναλωτής είναι η βάση κάθε οικονομίας και κάθε αγοράς πάνω στην οποία στηρίζονται οι επιχειρήσεις για να λειτουργήσουν, οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί να αποφασίσουν για τα δημόσια οικονομικά.
Στην κατάσταση του καταναλωτή βασίζονται εν τέλει και όλες οι μακροοικονομικές προβλέψεις οι οποίες διαμορφώνουν τις συνθήκες διαβίωσης με τη σειρά τους σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο.
Η εμπειρία του COVID-19, ακόμα κι αν βρεθεί τελικά το φάρμακο και το εμβόλιο, έφερε δύο βασικές και κατά πάσα πιθανότητα μακροχρόνιες, αν όχι μόνιμες, αλλαγές στην έννοια καταναλωτής.
Η πρώτη φανερή και αναμενόμενη αλλαγή αφορά την οικονομική κατάσταση του καταναλωτή ή του κάθε νοικοκυριού. Η άμεση αλλαγή, ενδεχομένως σε βραχυχρόνιο ορίζοντα 12-36 μηνών, είναι η δυσχέρεια στο ετήσιο εισόδημα.
Η πλειονότητα των κλάδων της οικονομίας θα έχει την εμπειρία σημαντικής πτώσης στον κύκλο εργασιών με συνέπεια τη συμπίεση των μισθών και την αύξηση των απολύσεων. Οι επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται σε B2B πωλήσεις, θα έχουν και εκείνες εμμέσως την αρνητική εμπειρία της πτώσης του κύκλου εργασιών τους αφού οι πελάτες τους τελικά απευθύνονται σε καταναλωτές. Το ίδιο ισχύει για την επιστημονική κοινότητα και τους τεχνίτες ελεύθερους επαγγελματίες.
Για τις επιχειρήσεις οι οποίες δεν ζημιώθηκαν ή αντίθετα επηρεάστηκαν θετικά, θα επικρατήσουν πρωτόγνωρες συνθήκες λειτουργίας. Αρχικά θα χρειαστούν αρκετά κεφάλαια ώστε να επανασχεδιαστεί το μοντέλο λειτουργίας τους, οπότε θα καταναλώνονται αρκετά γρήγορα τα κέρδη τους ενώ στη συνέχεια θα επικρατεί το συναίσθημα της αυτοσυντήρησης και της διακράτησης των κερδών για τις δικές τους δύσκολες μέρες.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι τράπεζες σε παγκόσμιο επίπεδο είτε θα αδυνατούν να καλύψουν την απώλεια του εισοδήματος των καταναλωτών και των επιχειρήσεων μέσω δανείων είτε γιατί δεν υπάρχουν τα απαραίτητα διαθέσιμα κεφάλαια είτε γιατί και αυτές με τη σειρά τους θα γίνουν ακόμα πιο συντηρητικές και επιφυλακτικές στις χορηγήσεις τους. Μην ξεχνάμε ότι ήδη προέρχονται και από ένα βαθύ κύκλο χρηματοοικονομικής ύφεσης. Το ίδιο ισχύει για τις κυβερνήσεις.
Τα διαθέσιμα χρήματα προέρχονται από την φορολόγηση των πολιτών και δεν είναι απεριόριστα. Ακόμα και η “λύση” του τυπώματος νέου χρήματος θα έχει μόνο βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα με πληθωριστικά προβλήματα στο άμεσο μέλλον.
Η δεύτερη ίσως όχι τόσο ορατή αλλαγή αφορά τη συμπεριφορά του καταναλωτή ή καλύτερα τις καταναλωτικές συνήθειες παγκοσμίως. Αυτή η αλλαγή θα είναι μακροπρόθεσμη, τουλάχιστον για τα επόμενα πέντε χρόνια και θα επηρεάσει τόσο τον τρόπο όσο και τον τύπο της κατανάλωσης. Είναι βέβαιο ότι ο καταναλωτής δεν θα επισκέπτεται τόσο συχνά ούτε τόσο άνετα καταστήματα, πολυκαταστήματα και εμπορικά κέντρα αλλά θα προτιμά να κάνει τις αγορές του μέσω των e-shop των εταιρειών ή/και των on-line market places.
Αν προσθέσουμε το γεγονός ότι πολλοί καταναλωτές, ειδικά οι μεγαλύτερες ηλικίες, εξοικειώθηκαν έστω αναγκαστικά λόγω της πανδημίας, με το να ψωνίζουν διαδικτυακά αποκομίζοντας την ευκολία του να το κάνει κάποιος, σε αντικατάσταση του “τεχνολογικού τους φόβου”, τότε το μερίδιο του κοινού που ψωνίζει απομακρυσμένα έχει μεγαλώσει σημαντικά και έχει έρθει για να μείνει. Αυτά αφορούν την αλλαγή στον τρόπο. Υπάρχει όμως και αλλαγή στον τύπο της κατανάλωσης ή στις καταναλωτικές προτιμήσεις.
Οι καταναλωτές θα επαναπροσδιορίσουν την ιεράρχηση των αναγκών τους. Για παράδειγμα, η ψυχαγωγία σε χώρους μαζικής συνεύρεσης (από εστιατόρια μέχρι συναυλίες) θα πέσει ως αναγκαιότητα στις προτιμήσεις τους, με συνέπεια να κατευθυνθεί αυτό το μέρος του διαθέσιμου εισοδήματός τους σε τρόπους ψυχαγωγίας εντός σπιτιού ή/και σε διαδικτυακές εφαρμογές.
Η μετάβαση στο εξωτερικό θα γίνει πολύ δύσκολη και θα έχει ως αποτέλεσμα την προτίμηση της απομακρυσμένης επίσκεψης μέσω ειδικών διαδικτυακών εφαρμογών σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους ή άλλα σημεία ειδικού ενδιαφέροντος.
Αντίθετα, η προτίμηση των καταναλωτών σε προϊόντα μεγάλης διάρκειας τα οποία αφορούν την καθημερινότητά του στο σπίτι όπως οι λευκές συσκευές (πλυντήρια, ψυγεία, κουζίνες, καταψύκτες), ο εξοπλισμός υψηλής τεχνολογίας (tablet, laptop, τηλεοράσεις, gaming platforms), έπιπλα και είδη διακόσμησης θα ανέβουν στην ιεράρχηση των αναγκών και των προτιμήσεων των καταναλωτών με συνέπεια να απορροφήσουν σημαντικά μεγάλο κομμάτι του διαθέσιμου εισοδήματός τους.
Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς τα ακόλουθα ερωτήματα.
Το εισόδημα των καταναλωτών θα έχει αρνητικό αντίκτυπο η ζήτηση για κατανάλωση για αναγκαία ή “νέα” αναγκαία είδη και υπηρεσίες θα παραμένει ανελαστική. Πώς όμως θα μπορέσει να πληρώνει τον έμπορο ή τον παραγωγό του προϊόντος ή της υπηρεσίας;
Οι έμποροι και οι παραγωγοί προϊόντων και υπηρεσιών θα πρέπει να εξακολουθούν να μπορούν να πουλάνε. Πώς θα μπορέσουν όμως να κάνουν ελκυστικά τα προϊόντα τους και πώς θα μπορέσουν να διευκολύνουν τους καταναλωτές να αγοράσουν επί πιστώσει έχοντας όμως τη βεβαιότητα ότι τελικά θα εισπράξουν το αντίτιμο της πώλησης;
Τα ερωτήματα αυτά καθώς και άλλα ερωτήματα σχετιζόμενα με αυτά θα βρουν άμεσα, κατά τη γνώμη μου, απάντηση από ένα “παλιό” νόμισμα με την υποστήριξη όμως (ευτυχώς) των νέων τεχνολογιών των predictive big data analytics, της τεχνητής νοημοσύνης και machine learning.
Το “παλιό” νόμισμα είναι η αγορά αγαθών, προϊόντων και υπηρεσιών με ευκολίες πληρωμής. Με δόσεις. Είναι ξεκάθαρο ότι η απάντηση στα ερωτήματα του καταναλωτή “που θα βρω λεφτά να αγοράζω όταν θα έχει συρρικνωθεί το εισόδημα μου” και του πωλητή “πώς θα πουλήσω για να μην κλείσω το μαγαζί μου;” θα έρθει από το “τεφτέρι”. Μια διαδικασία αξιόπιστης μετακύλισης της ολικής αποπληρωμής της αξίας αγοράς με ένα πρόγραμμα δόσεων.
Αυτή τη φορά όμως το “τεφτέρι” δεν θα είναι μια οριζόντια λύση ίδια για όλους. Ευτυχώς. Η τεχνολογία μπορεί με μεγάλη ασφάλεια να προβλέψει τόσο την θέληση/ανάγκη προς κατανάλωση όσο και την ικανότητα/τρόπο αποπληρωμής ώστε να μην οδηγηθούμε σε μια νέα, αυτή τη φορά μεγαλύτερη κοινότητα συναλλασσόμενων, οι οποίοι θα αδυνατούν να είναι συνεπείς προς τις υποχρεώσεις τους.
Οι τεχνολογίες των predictive big data analytics μπορούν να προσδιορίσουν πλέον αξιόπιστα τη θέση του κάθε προφίλ καταναλωτή όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα:
Για να υπάρξει μια ισορροπημένη και βιώσιμη λειτουργία του “νέου” νομίσματος θα πρέπει να ισχύσουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
1. Το πλάνο των δόσεων ή το πρόγραμμα διευκολύνσεων πρέπει και μπορεί να είναι χάρη στην τεχνολογία προσωποποιημένο σύμφωνα με τις πραγματικές δυνατότητες του καταναλωτή. Αυτές προσδιορίζονται κατά δήλωσή του και επιπροσθέτως με την προσομοίωσή του σε προφίλ άλλων ομοειδών καταναλωτών μελετώντας τις πραγματικές τους αντιδράσεις έναντι της ιεράρχησης των πληρωμών του. Άλλες προτεραιότητες έχει π.χ. πολιτικός μηχανικός – ελεύθερος επαγγελματίας την περίοδο του Φεβρουαρίου/Μαρτίου όταν πρέπει να πληρώσει την προκαταβολή του φόρου εισοδήματος από έναν μισθωτό του δημοσίου. Στον έναν ταιριάζει ένα πλάνο όπου θα πληρώνει μηδέν τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο αλλά αναλογικά αυξημένες τις δόσεις των άλλων μηνών και στον άλλον ταιριάζει ένα ποσοστό σταθερό έναντι του καθαρού μηνιαίου εισοδήματος του.
2. Το πλάνο πρέπει να είναι δυναμικό και πάντα σε συνεχή αμφίδρομη επικοινωνία ώστε ο καταναλωτής να αποκτήσει εμπιστοσύνη και ασφάλεια ότι αν κάτι δεν πάει καλά θα μπορέσει να βρει άμεσα έναν τρόπο αναπροσαρμογής του πλάνου του χωρίς να φοβάται ότι θα χάσει το προϊόν. Αντίστοιχα αν τα πράγματα πάνε καλά θα μπορέσει να αποπληρώσει χωρίς ποινή πιο γρήγορα ώστε να απελευθερώσει όριο προς νέες αγορές.
3. Δε θα πρέπει να μεσολαβεί τράπεζα ή πιστωτικό ίδρυμα. Δε χρειάζεται μεσάζων καθώς θα ανεβάσει το κόστος του πλάνου και στην ουσία τον υπολογισμό του ρίσκου το οποίο θα αναλάβει ή όχι ο κάθε πωλητής θα γίνεται ήδη από τις σχετικές τεχνολογικές πλατφόρμες και μάλιστα real-time και on-line η αίτηση του καταναλωτή όσο και η απάντηση του πωλητή.
4. Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα άυλο πορτοφόλι κατανάλωσης το οποίο θα προσδιορίζεται, βάσει της τεχνολογίας, ως ένα ποσό σε ευρώ το οποίο θα σηματοδοτεί αφενός μεν την πρόθεση/ανάγκη του καταναλωτή για αγορές και αφετέρου την πιθανότητα να αποπληρώνει αυτό ποσό σε ένα πλάνο δόσεων, το οποίο όπως είπαμε θα πρέπει να είναι προσωποποιημένο. Δηλαδή, ο καταναλωτής Α θα έχει βάσει του προφίλ του μέσα στο άυλο πορτοφόλι του ένα ποσό αξίας 300 ευρώ το οποίο μπορεί να ξοδέψει εξ’ ολοκλήρου σε μια αγορά ή σε πολλές και να το αποπληρώνει σε πραγματικό χρήμα σε ένα ή περισσότερα πλάνα δόσεων.
5. Θα πρέπει να δημιουργηθεί αρχικά μια ομάδα πωλητών οι οποίοι θα ενεργοποιήσουν το άυλο πορτοφόλι του καταναλωτή. Μια καλή αρχή θα ήταν οι πωλητές προϊόντων μεγάλης διάρκειας ζωής προς τα νοικοκυριά, δηλαδή λευκές συσκευές όπως τα ψυγεία, τα πλυντήρια, οι πωλητές επίπλων και εξοπλισμού κουζίνας, υπνοδωματίου κλπ. Τα στατιστικά διεθνώς έχουν δείξει ότι οι χαμηλότερες επισφάλειες έχουν έρθει από χρηματοδοτήσεις αγορών επί πιστώσει τέτοιων προϊόντων, τα οποία χαρακτηρίζονται από τους καταναλωτές ως αναγκαία όταν έχουν αποφασίσει να τα αγοράσουν και φοβούνται να τα “χάσουν”.
6. Το άυλο πορτοφόλι δεν θα πρέπει να είναι placebo χρήμα όπως ήταν παλιότερα (μάλλον ακόμα είναι) τα “καταναλωτικά” δάνεια τύπου διακοπο-δάνεια, γαμό-δάνεια. Η αξία που θα έχει το άυλο πορτοφόλι για τον κάθε έναν από εμάς θα μας επιτρέπει να αγοράζουμε προϊόντα μόνο από τους πωλητές-μέλη του πορτοφολιού και όχι γενικά να ξοδεύουμε όπως είναι η λογική των πιστωτικών καρτών.
Πολλοί θα αναρωτηθούν. Αφού δεν μεσολαβεί τραπεζικό ίδρυμα πώς θα χρηματοδοτείται ο κύκλος όλης αυτής της κίνησης. Η απάντηση βασίζεται ουσιαστικά σε δύο μέρη. Αρχικά ο κύκλος αγοράς-πληρωμής χρηματοδοτείται από τους προμηθευτές των πωλητών, δηλαδή τους κατασκευαστές αυτών των προϊόντων όπου ανάλογα με το είδος του προϊόντος, τον πωλητή, τον όγκο πωλήσεων, τις συνθήκες τις αγοράς θα μετακυλούν τις δικές τους απαιτήσεις.
Ειδικά στη μετά COVID-19 εποχή δεν είναι παράξενο να συμβεί, να μην πω ότι συμβαίνει ήδη ειδικά από τους κατασκευαστές στην Κίνα.
Το δεύτερο μέρος είναι εξειδικευμένα χρηματοδοτικά μέσα και οργανισμοί όπου θα μπορούσαν να αγοράσουν, να προεξοφλήσουν αυτή τη μάζα των αγορών μέσω των άυλων πορτοφολιών από τους πωλητές. Σαν να αγοράσει κάποιος ένα μικρό-δάνειο, μια μικρό-πίστωση πριν καν κοκκινίσει.
Ένα τρίτο μέρος απάντησης θα μπορούσε να είναι μια πιο θεσμική προσέγγιση όπου ειδικά στην Ε.Ε. οργανισμοί όπως η EBRD θα μπορούσαν να χρηματοδοτούν αυτό το “νέο” νόμισμα ως στήριξη προς τον καταναλωτή και τον πωλητή, αν προχωρήσει φυσικά η χρήση του σε μεγάλη κλίμακα.
Ο κόσμος που ξέραμε δεν υπάρχει πλέον στη μέτα COVID-19 εποχή. Ο καταναλωτής θα υποφέρει οικονομικά και το ίδιο και οι επιχειρήσεις.
Οι ανάγκες όμως μένουν κι εφόσον η τεχνολογία μπορεί να δώσει λύση ώστε να εξακολουθούμε να συναλλασσόμαστε αξιόπιστα στο μέλλον ή ίσως και καλύτερα από ότι παραδοσιακά κάναμε, τότε δεν πρέπει να φοβηθούμε.
* Ο κ. Πάνος Μιχαλόπουλος είναι οικονομολόγος, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας WEMETRIX A.E. του ομίλου INTRASOFT-INTERNATIONAL.
