Ουκρανία: Τι σημαίνει το καθεστώς ουδετερότητας που προσφέρει ο Ζελένσκι στον Πούτιν για να σταματήσει ο πόλεμος

Τι σημαίνει το καθεστώς ουδετερότητας που προσφέρει η Ουκρανία στον Πούτιν για να σταματήσει ο πόλεμος;

Η ουδετερότητα είναι ένα από τα βασικά “χαρτιά” του Κιέβου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τη Μόσχα ώστε να βρεθεί λύση για να τερματιστεί ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου.

Η σκέψη της Ουκρανίας να λειτουργεί ως ουδέτερη γέφυρα μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης δεν είναι καινούργια. Πλέον όμως, καθώς συμπληρώνεται η πέμπτη εβδομάδα του πολέμου, η ιδέα αυτή αποκτά νέα δυναμική ως η λύση για να σταματήσει το καταστροφικό σφυροκόπημα των ρωσικών δυνάμεων σε πολλά μέτωπα της Ουκρανίας αλλά και για να εξασφαλιστεί – όσο είναι δυνατόν – πως θα εκλείψει ο κίνδυνος νέας εισβολής στο μέλλον.

Ποιες εγγυήσεις θα εγκαταλείψει η Ουκρανία – Ποιες εγγυήσεις θα λάβει

Η ουκρανική ουδετερότητα ισοδυναμεί με την οριστική εγκατάλειψη των φιλοδοξιών περί ένταξης στο ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, το Κίεβο θα πρέπει να παραιτηθεί και από οποιαδήποτε μελλοντική σκέψη για φιλοξενία νατοϊκών δυνάμεων και εγκαταστάσεων στο έδαφός της.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει αποδεχθεί και αναγνωρίσει δημοσίως ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.

Το θέμα της ουδετερότητας συζητήθηκε κατά τη διάρκεια του νέου γύρου εκ του σύνεγγυς διαπραγματεύσεων στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ των αντιπροσωπειών.

Θα αποδειχθεί αν πράγματι είναι “ισχυρό χαρτί” αν τελικά αποτυπωθεί στο τελικό κείμενο της συμφωνίας. Σε αυτή την κρίσιμη φάση, έχει σημασία η δήλωση του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ ότι μια συμφωνία για μια ουδέτερη Ουκρανία θα μπορούσε να είναι ένα “είδος συμβιβασμού”.

Η ουκρανική ουδετερότητα, σημειώνει ο Πασκάλ Λοτάζ, επίκουρος καθηγητής ειδικός στο θέμα της ουδετερότητας στο Waseda Institute for Advanced Study, “μπορεί να είναι η μόνη επιλογή όπου όλα τα μέρη — οι Ρώσοι, οι Ουκρανοί, και οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ — θα καθίσουν και θα πουν: “Ωραία, μπορούμε να το δεχτούμε αυτό, μπορούμε να ζήσουμε με αυτό το καθεστώς”.

Όλα όμως θα κριθούν στις λεπτομέρειες και στο περιεχόμενο που θα δώσει η κάθε πλευρά στο “καθεστώς ουδετερότητας”.

Η Ουκρανία εγκατέλειψε επίσημα το ουδέτερο καθεστώς της το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και εισέβαλε στην ανατολική Ουκρανία.

Το πώς βλέπει η Ρωσία την ουδετερότητα της Ουκρανίας ενδέχεται να είναι μια αρκετά διαφορετική εκδοχή από αυτή στην οποία αναφέρεται το Κίεβο. Ένα κλειδί για την κατανόηση των ρωσικών προσδοκιών βρίσκεται, σύμφωνα με αναλυτές, στον δηλωμένο στόχο του Βλαντιμίρ Πούτιν για “αποστρατιωτικοποίηση” της Ουκρανίας.

“Ο όρος ουδετερότητα χρησιμοποιείται χωρίς να ξεκαθαρίζεται τι περιλαμβάνει σε αυτή την περίπτωση”, εξηγεί ο Μαρκ Κρέιμερ, διευθυντής του Ψυχρού Πολέμου Studies Project στο Davis Center for Russian and Eurasian Studies στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

“Πρόκειται για πλήρη υποτέλεια, και νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που οι Ουκρανοί έχουν απορρίψει πλήρως”.

“Κάποιος συνδυασμός ισχυρών χωρών του κόσμου πιθανότατα θα πρέπει να εμπλακεί, συμπεριλαμβανομένων πιθανώς των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ευρώπης, του ΝΑΤΟ, ακόμη και της Κίνας. Αυτές οι χώρες μπορεί να πρέπει να αποφασίσουν πόσο μακριά είναι διατεθειμένες να πάνε για να διασφαλίσουν την ουδετερότητα της Ουκρανίας, εάν μιλάμε για αυτό. Και αν το ΝΑΤΟ, ας πούμε, γίνει εγγυητής του ουδέτερου καθεστώτος της Ουκρανίας, ξαφνικά η Ουκρανία δεν φαίνεται τελικά τόσο ουδέτερη. Μια ουδέτερη Ουκρανία, λοιπόν, μπορεί να ακούγεται μια χαρά σε όλους. Αλλά η ουδετερότητα λειτουργεί μόνο επειδή οι χώρες θεωρούν ότι είναι προς τα πολιτικά τους συμφέροντα και τα συμφέροντα ασφαλείας να σέβονται αυτό το καθεστώς – και, καθώς οι βόμβες συνεχίζουν να πέφτουν, δεν είναι ακόμη σαφές ότι η Ρωσία το βλέπει έτσι”.

Με τι μπορεί να μοιάζει μια ουδέτερη Ουκρανία;

Η ουδετερότητα δεν είναι κάτι το πρωτόγνωρο για την Ευρώπη, είτε το δει κανείς ιστορικά στην Ευρώπη του 19ου αιώνα είτε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όπως εξηγεί η Ουλρίκα Μάλερ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ, “η ουδετερότητα είναι ένα εργαλείο για τα μικρότερα κράτη για να προστατεύσουν τη δική τους πολιτική ακεραιότητα έναντι μιας μεγάλης γειτονικής ή περιφερειακής δύναμης”.

Συχνά αυτό που οι ερευνητές ονομάζουν ουδετερότητα είναι στην πραγματικότητα “εξουδετέρωση”, όπου “ο κόσμος συμφωνεί να αφαιρέσει κάτι από την εξωτερική πολιτική, έτσι όλοι συμφωνούν να μην του επιτεθούν”.

Μια εκδοχή “εξουδετέρωσης” είναι πιθανό να επιφυλάσσεται για την Ουκρανία. Μολονότι το Κίεβο μπορεί να συμφωνήσει να υιοθετήσει μια πολιτική ουδετερότητας θα είναι επειδή η Ουκρανία, η Ρωσία και η Δύση θεωρούν ότι είναι προς το συμφέρον τους να διατηρήσουν αυτό το καθεστώς.

Η Ρωσία θα συμφωνούσε να σεβαστεί την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, αλλά αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι η ανοιχτή πόρτα του ΝΑΤΟ για την ένταξη της Ουκρανίας θα κλείσει.

Η Ουκρανία θα μπορούσε να αποκτήσει κάποια εταιρική σχέση με την Ευρώπη ενδεχομένως κατά το μοντέλο χωρών όπως η Αυστρία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Ιρλανδία και η Μάλτα που είναι όλες ουδέτερες ή αδέσμευτες χώρες, κράτη-μέλη της της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελβετία, ως γνωστόν, είναι ουδέτερη, και δεν είναι μέλος της ΕΕ. Όλες αυτές οι χώρες έχουν εθνικούς στρατούς αφού εξακολουθούν να έχουν το δικαίωμα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους εάν κάποιος παραβιάσει αυτήν την ουδετερότητα.

Ο Πεσκόφ, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, φέρεται να υποστήριξε ότι και οι δύο πλευρές μιλούσαν για την πιθανότητα ενός αυστριακού ή σουηδικού μοντέλου ουδετερότητας για την Ουκρανία, με το αυστριακό μοντέλο να θεωρείται καταλληλότερο.

Το αυστριακό μοντέλο ουδετερότητας

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Συμμαχικές δυνάμεις (Γαλλία, Βρετανία, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση) κατέλαβαν την Αυστρία, όπως και τη Γερμανία. Σε αντάλλαγμα για τον τερματισμό της κατοχής, η Αυστρία συμφώνησε να κηρύξει ουδετερότητα.

Στις 26 Οκτωβρίου 1955 – την επομένη της προθεσμίας για τα τελευταία ξένα στρατεύματα να εγκαταλείψουν την Αυστρία – η Αυστρία υιοθέτησε μόνιμη ουδετερότητα στο σύνταγμά της. Η Αυστρία δεσμεύθηκε τότε πως δεν θα προσχωρούσε σε στρατιωτικές συμμαχίες, δεν θα έπαιρνε το μέρος της μίας ή της άλλης πλευράς σε μελλοντικούς πολέμους και δεν θα επέτρεπε ξένες βάσεις στο έδαφός της. Έκτοτε, όπως δείχνουν έρευνες κοινής γνώμης, για τους Αυστριακούς η “ουδετερότητα” είναι περισσότερο ζήτημα ταυτότητας παρά ασφάλειεας.

Μπορεί η ουδετερότητα να είναι ευέλικτη;

Απρόσμενοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την θέση μιας χώρας και η ουδετερότητα μπορεί να αποδειχθεί ευέλικτη.

Στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, η δημόσια υποστήριξη για την ένταξη στο ΝΑΤΟ έχει αυξηθεί τόσο στη Σουηδία όσο και τη Φινλανδία.

Και παρόλο που και οι δύο χώρες παραμένουν επίσημα ουδέτερες, και οι δύο συνεργάζονται ήδη αρκετά στενά με το ΝΑΤΟ. Η ουδετερότητα είναι ένα πολύτιμο γεωπολιτικό εργαλείο.

Η ουδετερότητα για την Ουκρανία φαίνεται επίσης να είναι το ιδανικό πολιτικό εργαλείο: μια πρώην Σοβιετική Δημοκρατία που θα μπορούσε να γίνει θύλακας μεταξύ της Ρωσίας και της υπόλοιπης Ευρώπης, διαχειριζόμενη τους δεσμούς και με τους δύο πόλους.

Η ιδέα της ουδέτερης Ουκρανίας δεν γεννήθηκε από αυτόν τον πόλεμο. Αλλά η συμφωνία για ένα τέτοιο καθεστώς τώρα αποκτά μεγαλύτερη σημασία.

• Μακελειό στη Μόσχα: Γιατί το Ισλαμικό Κράτος επιτέθηκε στη Ρωσία. Πάνω από 63 νεκροί [Live]

• 28η Οκτωβρίου 1940: Ποιοι γνωστοί ηθοποιοί και καλλιτέχνες πολέμησαν για την Ελλάδα [φωτο]

• Πυρηνική βόμβα στην Αθήνα: Δείτε τι θα συνέβαινε, διαδραστικός χάρτης